از سیر تا پیاز شاهین!

پیشرانه- تابه‌حال و در قالب ۶ قسمت مجزا به بررسی جامع سایپا شاهین پرداختیم و حالا وقت آن رسیده که در هفتمین قسمت از این سلسله مطالب، به‌طور خلاصه به‌مرور و جمع‌بندی همه آنچه تابه‌حال گفته‌شده است، ‌بپردازیم.

روند پیدایش

به گزارش وب‌سایت خبری «پیشرانه» اولین بار در سال ۱۳۹۳ بود که در بین صحبت‌های مسئولان سایپا، زمزمه‌هایی مبنی بر طراحی و توسعه خودرویی مدرن بر روی مگاپلتفرم کاملاً جدید این شرکت تحت عنوان پروژه SP100 شنیده شد و تا انتهای همان سال، تصاویری از ماکت ۱:۴ این خودرو در مرکز تحقیقات سایپا و همچنین ماکت ۱:۱ آن در حاشیه دومین جشنواره طراحی خودرو سایپا انتشار یافت تا این پروژه از همان ابتدا بسیار کنجکاوی برانگیز باشد.

در اواخر سال ۹۶ نیز تصاویری جاسوسی از حضور تیبا ۲ و خودروی کاملاً جدید سایپا یا همان SP100 در هند از سوی رسانه‌های این کشور مخابره شد که بازخورد گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی داشت و در پاسخ به بحث‌های مطرح‌شده و حواشی ایجادشده، همان زمان از سوی مسئولان سایپا به‌طور رسمی عنوان شد که این خودرو به‌منظور انجام تست‌های کالیبراسیون به کمپانی بوش هند فرستاده‌شده است و مابقی تست‌های کالیبراسیون آن نیز در بوش آلمان انجام خواهد پذیرفت. سرانجام در اواخر تیرماه سال ۱۳۹۷ و در نمایشگاه بین‌المللی خودرو شیراز از نسخه نهایی خودروی جدید SP100 با نام “رهام” رونمایی شد. در اواخر سال ۹۸ اما بنابر دلایلی، نام این خودرو از رهام به “شاهین” تغییر پیدا کرد.

دلایل اهمیت

عرضه سایپا شاهین به بازار از سوی سایپا را از چندین جهت می‌توان یکی از نقاط عطف و مهم‌ترین اتفاقات و تحولات یک دهه اخیر صنعت خودرو ایران قلمداد کرد.

توجه داشته باشید که درست در بحبوحه تشدید تحریم‌ها و کاهش حداکثری ارتباطات بین‌المللی صنایع کشورمان با شرکای خارجی، شاهین خود را آماده ورود به بازار می‌کند. درصورتی‌که در زمان مدیریت وقت سایپا حتی زمزمه‌های کنار گذاشتن موقت پروژه SP100 نیز به گوش رسیده بود، اما مدیریت جدید و فعلی نارنجی‌پوشان با بسیج تمامی قوا در سطح زیرمجموعه‌های گروه سایپا و سایر قطعه سازان، تلاش خود را بکار بست تا این خودرو با فاصله دو سال از زمان رونمایی بالاخره وارد فاز تولید انبوه شود.

آماده‌سازی خطوط تولید و تلاش برای بومی‌سازی حداکثری قطعات و مجموعه‌های فنی و تزییناتی خودروی کاملاً جدیدی مثل شاهین، آن‌هم در دشوارترین شرایط اقتصادی کشور پس از دوران جنگ تحمیلی، حقیقتاً عزمی راسخ را مطالبه می‌کند.

از طرفی فراموش نکنید که با معرفی شاهین، سایپا به‌صورت رسمی و برای اولین بار خودرویی با برند خودش را در سگمنت C عرضه می‌کند و وارد کلاس جدیدی می‌شود که تا پیش‌ازاین بیشتر جولانگاه محصولات ایران‌خودرو بوده است. همچنین بعد از مدت‌ها عرضه خودروهای مختلف بر روی پلتفرم ارتقاءیافته اما قدیمی پراید (پلتفرم‌های X100 و X200 که شامل خانواده پراید و تیبا می‌شوند) حالا سایپا مگاپلتفرمی جدید، انعطاف‌پذیر و مدرن‌تر را در اختیار دارد که با اتکا بر آن می‌تواند طیف گسترده‌ای از محصولات در کلاس‌های مختلف (سدان، هاچ بک، کراس اوور و…) را توسعه دهد.

درنتیجه سایپا خودروهایی را در سبد محصولات اختصاصی خود خواهد داشت که به‌شرط عملکرد فنی خوب و کیفیت ساخت و دقت مونتاژ مناسب، در بازارهای صادراتی نیز می‌توانند حرف‌هایی برای گفتن داشته باشند.

بررسی سایپا شاهین ؛ طراحی ظاهری

گفته می‌شود که پروسه طراحی و حجم‌پردازی این خودرو به‌طور کامل در مرکز تحقیقات سایپا و با اتکای حداکثری بر توان طراحان و متخصصان داخلی و طی مدت‌زمان ۴ سال صورت پذیرفته است که باید گفت در مقیاس بین‌المللی و حرفه‌ای طراحی خودرو نیز بازه زمانی استانداردی به شمار می‌رود. با نیم‌نگاهی به نمای ظاهری خودرو، به جرأت می‌توان تلاش طراحان سایپا را در خلق پیکره‌ای زیبا، متناسب، نسبتاً مدرن (و تا حد امکان منطبق بر ترندهای حاکم بر دنیای طراحی خودرو) را ستود. البته که آن‌ها در این راه از الگوبرداری از طراحی سایر خودروسازان معتبر کر‌ ای، آلمانی و … نیز غافل نبوده‌اند اما از این مأموریت دشوار (رعایت اعتدال و در نظر گرفتن تناسبات در الگوبرداری) آن‌قدری سربلند بیرون آمده‌اند که با رعایت شرط انصاف و کنار گذاشتن عینک بدبینی، به رویکرد و خط مش فکری آنان نمی‌توان برچسب کپی‌کاری زد و این خود موفقیت کمی نیست. به جرأت می‌توان گفت سایپا شاهین در بحث استایل، حجم‌پردازی و توجه به جزییات، یک سر و گردن بالاتر از سایر خودروهای داخلی قرار می‌گیرد و بیراه نیست اگر آن را اصولی‌ترین و امروزی‌ترین خروجی مراکز تحقیق و توسعه خودروسازان داخلی در ۲ دهه اخیر خطاب کنیم.

 طراحی داخلی، ابعاد بدنه و کابین

در نمای داخلی خودرو اما برخلاف نمای ظاهری، طراحان رویکردی کاملاً محافظه‌کارانه داشته‌اند و از آن نوگرایی و جرأت و جسارتی که در نمای ظاهری خودرو جلب‌توجه می‌کند خبری نیست.

به‌هرحال در بخش شاخصه‌های کارکردی و ارگونومیک می‌توان به طراحی کابین و پنل کاربری جلوداشبورد شاهین نمره قبولی داد اما در بحث کیفیت مواد و متریال بکار رفته در کابین و با توجه به قیمت خودرو، قطعاً انتظار بیشتری از آن می‌رود.

بررسی سایپا شاهین نشان می‌دهد طول، عرض و ارتفاع این خودرو به ترتیب معادل ۴۴۴۶*۱۷۷۱*۱۴۹۰ میلی‌متر بوده (رقم اعلامی از سوی سازنده برای عرض خودرو بدون در نظر گرفتن آینه‌های جانبی است) و فاصله بین دو محور خودرو نیز ۲۶۵۰ میلی‌متر است. به نسبت ابعاد و اندازه‌های خودرو، فضاسازی‌های داخل کابین (فضای سر، شانه و زانوی سرنشینان) را می‌توان قابل‌قبول دانست.

حجم فضای صندوق بار خودرو نیز ۴۲۰ لیتر است که برای خودرویی در این ابعاد به‌هیچ‌وجه ناکافی و کم نیست اما با ایده‌آل فاصله دارد.

تیپ بندی و امکانات

سایپا در مردادماه سال جاری به‌صورت رسمی تیپ بندی شاهین را اعلام کرد که بر اساس آن، در حال حاضر این خودرو در دو تیپ S (به‌عنوان تیپ پایه) و تیپ G(به‌عنوان تیپ مجهزتر) ارائه خواهد شد. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که سایپا در مقطع زمانی فعلی از عرضه تیپ S منصرف شده است و عمده تمرکز خود را بر روی تولید انبوه تیپ G گذاشته است.

بررسی سایپا شاهین نشان می‌دهد در لیست نهایی امکانات رفاهی و ایمنی شاهین G، می‌توان به این موارد اشاره کرد: ایربگ راننده و سرنشین، سامانه‌های کمکی ترمز ABS و EBD و BAS، استارت دکمه‌ای، سامانه ورود و خروج بدون کلید، تهویه مطبوع اتوماتیک، سانروف، پوشش چرمی صندلی‌ها و غربیلک فرمان، چراغ هدایت تا درب منزل، بلوتوث/هندزفری، سامانه ضد سرقت (ایموبیلایزر)، بالابر برقی شیشه‌های جلو و عقب، تنظیم دستی صندلی‌های جلو، آینه‌های جانبی تاشو برقی و راهنمادار، کامپیوتر سفری، کنترلرهای سیستم صوتی بر روی فرمان، صفحه‌نمایش ۷ اینچی لمسی سامانه مالتی‌مدیا و رهیاب ماهواره‌ای، چراغ‌های اتوماتیک (اتو لایت)، سنسور پارک و دوربین دنده‌عقب، سامانه کنترل فشار باد تایرها و چراغ‌های روشنایی روز (DRL). علیرغم آنکه درمجموع می‌توان سطح تجهیزات شاهین را قابل‌قبول و نسبتاً مطلوب توصیف کرد، اما فقدان برخی امکانات در این خودرو نظیر کروز کنترل، کنسول میانی صندلی‌های عقب و امکان دسترسی به داخل صندوق از کابین و تنظیم برقی صندلی‌های جلو (خصوصاً در مقام مقایسه با رقیب مستقیم و هم قیمت این خودرو یعنی دنا پلاس) نکته‌‌ای منفی است که نمی‌توان به‌سادگی از کنارش عبور کرد و البته دور از ذهن نیست که سایپا در آینده این موارد را برای تیپ G شاهین یا تیپ‌های مجهزتر آن لحاظ کند.

البته نباید از این مورد نیز غافل بود که شاهین نیز به امکاناتی نظیر سنسور نور، سامانه ترمز کمکی (BAS) و استارت دکمه‌ای مجهز است که دنا پلاس از آن‌ها بی‌بهره است.

بررسی سایپا شاهین ؛ پیشرانه و مشخصات فنی

بررسی سایپا شاهین نشان می‌دهد از همان آغازین روزهای شروع این پروژه و زمزمه‌های نخستین پیرامون آن، گمانه‌زنی‌ها حکایت از این داشت که خودروی جدید سایپا پلتفرم و قوای محرکه خود را به‌احتمال بسیار زیاد وامدار شرکای فرانسوی این خودروساز (رنو و سیتروئن) خواهد بود.

البته با توجه به اوج‌گیری همکاری سایپا با شرکای چینی در نیمه اول دهه ۹۰ شمسی (شامل چانگان، برلیانس و زوتی) اینکه برخی از مجموعه‌های فنی خودرو با مساعدت چینی‌ها تأمین شود نیز اصلاً دور از انتظار به نظر نمی‌رسید.

اما در اواخر سال ۱۳۹۲، سایپا قراردادی را با کمپانی TJI چین به‌منظور همکاری در طراحی و توسعه پلتفرم به امضا رسانده بود که ماحصل این قرارداد خط بطانی بر روی تمامی این پیش‌داوری‌ها کشید.

پلتفرم مورداستفاده در پروژه SP100 درواقع پلتفرم B تویوتاست که شاکله اصلی نسل دوم تویوتا یاریس (XP90) را تشکیل می‌دهد و حتی گریت وال وولکس C30 نیز بر روی همین پلتفرم توسعه‌یافته است. این پلتفرم از طریق TJI در اختیار سایپایی‌ها قرار می‌گیرد و مهندسان سایپا آن را دستخوش تغییرات و به‌روزرسانی‌های گوناگونی نظیر افزایش فاصله بین دو محور، افزایش استحکام در بخش‌هایی نظیر سرشاسی، فریم تحتانی، اکسل عقب و … می‌کنند تا مگاپلتفرم SP100 متولد شود (ابتدا این پلتفرم با نام X300 شناخته می‌شد) و تبدیل به پایه و اساسی برای خانواده جدیدی از محصولات سایپا شود. رهاورد این سازه نسبتاً مدرن و اصلاح‌شده برای شاهین و سایر خودروهای خانواده SP100، کیفیت سواری بهتر و ایمنی بیشتر در قیاس با اکثر قریب به‌اتفاق خودروهای تولید داخل خواهد بود.

انتخاب پیشرانه برای شاهین اما یکی از چالش‌برانگیزترین مأموریت‌های مدیران و مهندسان سایپا و درعین‌حال یکی از اصلی‌ترین حواشی مربوط به این خودرو را رقم زد.

ابتدا تلاش برای جلب رضایت سیتروئن ناکام ماند تا سایپایی‌ها به سراغ برلیانس بروند و پیشرانه ۴ سیلندر، ۱۶ سوپاپ و ۱.۶۵ لیتری BM16 با ۱۱۴ اسب بخار و ۱۵۴ نیوتن‌متر گشتاور نقش قلب تپنده SP100 را بازی کند.

پس‌لرزه‌های ترک برجام توسط ایالات‌متحده که خروج یا کاهش سطح فعالیت شرکای خارجی خودروسازان را در پی داشت، باعث خاتمه همکاری برلیانس با سایپا و به طبع آن سرباز زدن این خودروساز چینی از تأمین قوای محرکه محصول جدید سایپا شد.

ازآنجاکه سایپا هیچ پیشرانه‌ای متناسب با جثه شاهین را در مدار تولید نداشت و طراحی و توسعه یک پیشرانه کاملاً جدید علاوه بر هزینه بالا، پروژه تولید انبوه خودرو را با تأخیری قابل‌ملاحظه مواجه می‌ساخت، سایپایی‌ها چاره را در مساعدت جستن از ایران خودرو و تلاش برای استفاده از پیشرانه EF7 دیدند اما با پاسخ منفی ایران خودرو، این نقشه آن‌ها هم نقش بر آب شد.

درنهایت سایپایی‌ها به سراغ راه‌حلی عجیب و دور از انتظار برای قوای محرکه خودرو رفتند؛ تجهیز پیشرانه M15 پیشرانه بکار گرفته‌شده در خانواده تیبا یا X200 به توربوشارژر!

انتظار می‌رفت که برای تقویت و به‌روزرسانی این پیشرانه به‌منظور قرارگیری بر روی شاهین، در برخی مشخصات آن ازجمله افزایش تعداد سوپاپ‌ها در هر سیلندر از ۲ به ۴ (درمجموع از ۸ به ۱۶) بازنگری شود اما سایپایی‌ها در اقدامی عجیب و نه‌چندان مرسوم، قید ۱۶ سوپاپ کردن پیشرانه خودرو را زدند و تنها اقدام به‌اضافه کردن سیستم توربو شارژر و اعمال یکسری تغییرات اساسی دیگر در این پیشرانه ۸ سوپاپ کردند (طبق ادعای مهندسان سایپا در این پروژه مجموعاً حدود ۱۰۰ قطعه اصلی و فرعی مجدداً طراحی‌شده است) تا پیشرانه M15TC متولد شود (ظاهراً امکان ۱۶ سوپاپ کردن این پیشرانه وجود داشته اما زمان و هزینه بیشتری را نیز طلب می‌کرده و درنتیجه پروژه تولید شاهین را با تأخیر بیشتری مواجه می‌ساخته است).

این پیشرانه ۱.۵ لیتری توربو قادر به تولید ۱۱۰ اسب بخار قدرت و حداکثر ۱۶۵ نیوتن‌متر گشتاور بوده و استاندارد آلایندگی یورو ۵ را پاس می‌کند. همچنین جعبه‌دنده خودرو با کد ۵F18 از نوع ۵ سرعته دستی است که مکانیزمی کابلی و با ساختاری جدید دارد.

علیرغم آنکه این پیشرانه ظاهراً و بر روی کاغذ مجموعه چندان دل‌چسب و مدرنی به نظر نمی‌رسد، اما در عمل و طی تجربیات کارشناسان و خبرنگاران با نمونه‌های اولیه شاهین، کشش، شتابگیری ثانویه و پاسخگویی مناسبی از این مجموعه فنی مشاهده‌شده (بخصوص در دورهای میانی)، پیشرانه خودرو به‌خوبی از پس جثه ۱۲۶۰ کیلوگرمی آن برمی‌آید، مصرف سوختش اقتصادی بوده و هماهنگی موتور و گیربکس نیز قابل‌قبول است.

بااین‌حال و آن‌طور که از صحبت‌های مهندسان سایپا برمی‌آید، آن‌ها مشغول کار بر روی خانواده جدیدی از موتورهای بهینه، به‌روز و کارآمد هستند که در آینده‌ای نه‌چندان دور (احتمالاً تا سه سال آینده) معرفی‌شده و روی شاهین و سایر خودروهای مگا پلتفرم SP100 مورداستفاده قرار خواهد گرفت

قیمت، جایگاه در بازار و رقبا

دی‌ماه سال جاری، قائم‌مقام مدیرعامل سایپا اعلام کرد که دعوت‌نامه سری اول شاهین G با قیمت تمام‌شده ۲۶۷.۴ میلیون تومان برای مشتریان صادرشده و تحویل خودرو نیز به‌زودی آغاز خواهد شد.

اگرچه روی کاغذ (و با محوریت قرار دادن مشخصات فنی) باید دنا پلاس را رقیب مستقیم شاهین محسوب کرد اما در نظر گرفتن چنین قیمتی برای شاهین G، خواه‌ناخواه آن را در برابر دنا پلاس توربو ۲۷۱ میلیونی قرار می‌دهد. زمانی که شاهین (رهام سابق) رونمایی شده بود، انبوهی از رقبای چینی نظیر جیلی GC6، بسترن B30، بی‌وای‌دی F3 و چری آریزو ۵ دنده‌ای رو در روی آن صف‌آرایی می‌کردند و حتی ازلحاظ کلاس ابعادی، مشخصات فنی و سطح تجهیزات به‌نوعی می‌شد شاهین را در مقام مقایسه با رقبای باکیفیت اما گران‌تر اروپایی نظیر رنو سیمبل و پژو ۳۰۱ قرار داد.

اما از سال ۹۷ تابه امروز، معادلات صنعت و بازار خودرو کشورمان دستخوش تحولاتی اساسی شده و زلزله‌های شدیدی را پشت سر گذاشته است؛ از خروج کامل یا کاهش سطح فعالیت خودروسازان خارجی (شامل شرکای آسیایی و اروپایی خودروسازان داخلی) که کاهش چشمگیر تنوع در بازار خودرو و محدود شدن حق انتخاب را در پی داشته تا افزایش نرخ ارز و نوسانات اقتصادی که باعث شده خودروهای داخلی و خارجی وارد محدوده‌های قیمتی باورنکردنی و اعجاب‌آوری شوند.

بررسی سایپا شاهین نشان می دهد با تمامی این اوصاف، در حال حاضر و به‌غیراز دنا پلاس توربو، جک J4 تنها خودروی چینی است که می‌توان آن را رقیب مستقیم شاهین محسوب کرد اما با توجه به قیمت ۳۳۵ میلیونی این خودروی چینی، بهتر است آن را رودرروی نسخه اتوماتیک سایپا شاهین قرار دهیم که احتمالاً در سال ۱۴۰۰ معرفی خواهد شد و البته هردوی این خودروها طبعاً در مقابل دنا پلاس توربو اتوماتیک نیز قرار خواهند گرفت که در حال حاضر ۳۷۰.۸ میلیون قیمت دارد.