خودروهای چینی در برابر مس ایران، چگونه تحریم‌ها تجارت پایاپای را احیا کردند

پیشرانه – در حالی که تحریم‌های گسترده غرب ساختار تجارت جهانی را متزلزل کرده، ایران و چین بار دیگر به یکی از قدیمی‌ترین روش‌های مبادله یعنی «تجارت پایاپای» بازگشته‌اند. در این چارچوب، خودروهای چینی در برابر فلزات ایرانی مانند مس و روی مبادله می‌شوند، الگویی که در سال‌های اخیر جایگزین تبادلات مالی سنتی شده است.

به گزارش پیشرانه-  هر چند ماه یک‌بار، محموله‌هایی از قطعات خودرو در کارخانه‌ای در حاشیه رودخانه یانگ‌تسه چین تولید و به کارخانه‌ای دیگر در همان کشور ارسال می‌شود تا در قالب خودروهای نیمه‌مونتاژ آماده و سپس به ایران صادر شوند. در مقابل، ایران کانتینرهایی از مس و روی به چین می‌فرستد تا در صنایع فلزی این کشور استفاده شود.

چهار منبع آگاه به بلومبرگ گفته‌اند این مبادله کالا در برابر کالا (barter trade) تصویری روشن از تأثیر تحریم‌های غرب و شکل‌گیری سازوکارهای جایگزین مالی در تجارت بین‌المللی ارائه می‌دهد.

نقش شرکت‌های چینی در تجارت پایاپای

هسته اصلی این مبادله در استان صنعتی «آن‌هوئی» چین قرار دارد. شرکت خودروسازی چری (Chery Automobile) و شرکت تونگلینگ نان‌فروس متالز گروپ (Tongling Nonferrous Metals Group) دو بازیگر اصلی این جریان هستند. چری که ماه گذشته در عرضه اولیه سهام خود در هنگ‌کنگ ۱.۲ میلیارد دلار جذب سرمایه کرد، اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده خودروهای چینی و یازدهمین خودروساز بزرگ دنیا محسوب می‌شود.

چری مستقیماً با ایران معامله نمی‌کند، بلکه قطعات و فناوری خود را به شرکتی دیگر در همان استان می‌فروشد. این شرکت خودروها را در قالب نیمه‌مونتاژ آماده کرده و سپس آن‌ها را به ایران صادر می‌کند. مبادلات میان دو کشور با ارزهای یوان یا ریال انجام می‌شود تا از محدودیت‌های تحریم‌های دلاری و یورویی مصون بماند. بر اساس قوانین چین، چنین تجارتی همچنان قانونی است.

سخنگوی وزارت خارجه چین در پاسخ به پرسش درباره این موضوع گفت: «چین با تحریم‌های یک‌جانبه مخالف است و همکاری مشروع کشورها با ایران باید محترم شمرده شود.»

چری و مسیر ایران

چری از سال ۲۰۰۴ با مشارکت شرکت ایرانی مدیران خودرو (MVM) وارد بازار ایران شد. این برند چینی خیلی زود به محبوب‌ترین خودروی خارجی ایران بدل شد. چری که در سال ۱۹۹۷ در شهر «ووهو» توسط مهندس جوانی به نام یین تونگیوئه تأسیس شد، طی دو دهه به یکی از موفق‌ترین برندهای صادراتی چین تبدیل گردید.

محبوب‌ترین مدل‌های چری با قیمت حدود ۷ هزار دلار عرضه می‌شوند و در سال ۲۰۲۴، ۴۰ درصد فروش این شرکت در بازارهای خارجی انجام شد. درآمد چری در آن سال به ۲۷۰ میلیارد یوان (۳۸ میلیارد دلار) رسید.

در سال ۲۰۱۶، بیش از نیمی از صادرات خارجی چری به ایران اختصاص داشت. در همان سال، مدیرعامل شرکت در سفر رئیس‌جمهور چین به تهران حضور داشت و گفت: «به خود می‌بالم که خودروهای چری را در همه جای ایران می‌بینم.»

از تحریم تا پایاپای

منابع آگاه می‌گویند تجارت خودرو در برابر فلز از حدود شش تا هفت سال پیش و همزمان با خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌های سنگین علیه ایران آغاز شد. با قطع دسترسی ایران به نظام مالی جهانی، پرداخت پول نقد برای واردات دشوار شد و شرکت‌ها به سمت سازوکارهای غیرنقدی رفتند.

در اسناد مالی چری در سال ۲۰۱۷ آمده است که شرکت مدیران خودرو (MVM) حدود ۲.۲ میلیارد یوان (۳۲۵ میلیون دلار) به چری بدهکار بود — بزرگ‌ترین طلب خارجی این شرکت. در حالی که تجارت با ایران طبق قوانین چین مجاز بود، بسیاری از شرکت‌های بزرگ دولتی چین به‌دلیل نگرانی‌های تحریمی از تعامل مستقیم با ایران پرهیز کردند و در نتیجه، مبادلات از طریق شرکت‌های واسطه‌ای صورت گرفت.

در این میان، شرکت تونگلینگ نان‌فروس متالز گروپ — که مالکیت آن در اختیار دولت استانی آن‌هوئی است — نقش کلیدی در انتقال و فروش فلزات ایرانی در بازار چین ایفا کرد. این شرکت قدیمی‌ترین صنعت مس چین را در اختیار دارد و اکنون یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فلزات غیرآهنی در کشور است.

طبق گزارش‌ها، این توافق شامل فروش سالانه تا ۹۰ هزار خودرو بوده است. چری قطعات و فناوری را به شرکت سومی در شهر «آن‌چینگ» می‌فروشد، خودروها در قالب نیمه‌مونتاژ به ایران ارسال و سپس در کارخانه مدیران خودرو مونتاژ می‌شوند. در ازای آن، ایران مس و روی خام به چین تحویل می‌دهد و تونگلینگ فروش این فلزات را به سایر شرکت‌های چینی مدیریت می‌کند.

برخی منابع می‌گویند در مقاطع مختلف، محصولات کشاورزی از جمله بادام‌هندی و پسته نیز در ازای خودرو مبادله شده‌اند.

گرچه ارزش کل این تجارت چند صد میلیون دلار تخمین زده می‌شود و در مقایسه با صادرات ۹ میلیارد دلاری چین به ایران در سال گذشته رقم کوچکی است، اما نشانه‌ای از بازگشت تجارت پایاپای در عصر تحریم‌ها محسوب می‌شود.

بازگشت یک سنت قدیمی

تجارت پایاپای در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی رایج بود، زمانی که کشورهای فاقد ارزهای سخت، کالاهای خود را مستقیماً مبادله می‌کردند ، از سیگار کوبایی در برابر شیر خشک گرفته تا پنبه ازبکستان در برابر ذرت.

اما سلطه دلار در سه دهه اخیر این شیوه را تقریباً منسوخ کرد. اکنون، با گسترش تحریم‌ها علیه کشورهایی چون ایران، روسیه و ونزوئلا، این روش بار دیگر جان گرفته است. برای نمونه، سریلانکا در ازای نفت ایران چای صادر کرده و چین نیز اخیراً دو میلیون دلار قطعات خودرو در برابر پسته از ایران دریافت کرده است. روسیه حتی در سال گذشته «راهنمای رسمی تجارت پایاپای» منتشر کرد.

چالش‌های عرضه سهام چری

همزمان با رشد جهانی چری، سابقه فعالیت در کشورهای تحت تحریم چالشی در مسیر عرضه عمومی سهام این شرکت ایجاد کرد. در امیدنامه چری آمده است که سهم ایران و کوبا در سه سال گذشته از کل درآمد شرکت کمتر از ۰.۵ درصد بوده است. در مقابل، روسیه تا سال ۲۰۲۳ حدود ۲۵.۵ درصد از درآمد چری را به خود اختصاص داده بود، اما این شرکت از آن زمان کاهش تدریجی فعالیت‌های خود در روسیه را آغاز کرده است.

با وجود این، هیچ بانک غربی در عرضه اولیه سهام چری حضور نداشت. نگرانی‌ها درباره شفافیت فعالیت در کشورهای تحریم‌شده از جمله ایران، سبب شد مؤسسات مالی آمریکایی مانند جی‌پی مورگان از مشارکت در این عرضه صرف‌نظر کنند.

در نهایت، چری تنها ۵ درصد از سهام خود را عرضه کرد و بزرگ‌ترین خریدار سهام، یک نهاد سرمایه‌گذاری دولتی چین بود که حدود یک‌هفتم کل سهام عرضه‌شده را در اختیار گرفت.