زیان انباشته خودروسازان چطور به وجود آمد؟

پیشرانه – زیان انباشته خودروسازان امروز یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی است که صنعت خودرو کشور با آن رو به رو شده و سیاست گذاران را به بن بست رسانده است.

به گزارش وب‌سایت خبری «پیشرانه» بر اساس اطلاعاتی که چند هفته قبل، نعمت بخش، دبیر انجمن خودروسازان ارائه داد میزان زیان انباشته خودروسازان به مرز ۱۷ هزار میلیارد تومان رسیده است و این موضوع نشان دهنده عمق مشکلاتی است که صنعت خودرو ایران به آن گرفتار شده و لااقل فعلا خبری از یک راهکار برای برون رفت از آن وجود ندارد.

آنچه که شرایط را پیچیده‌تر می‌کند پازل چند ضلعی صنعتی است که تقریبا هیچ یک از فعالان و مصرف کنندگانشان راضی نیستند. یک سوی این ماجرا مردم ایستاده‌اند که از طرفی با سیاست‌های اجباری دولت، عملا دسترسی به بازار خودروهای خارجی ندارند و برای خرید باید از چند مدل خودرو تولید داخل انتخاب کنند. این در حالی است که قیمت این محصولات داخلی نیز در سال‌های گذشته به شکل قابل توجهی افزایش یافته و در عین حال معضل کیفیت پایین برخی از این محصولات نیز هرگز برطرف نشده و به این ترتیب، مردم به عنوان اصلی‌ترین مصرف کنندگان خودرو در کشور به شدت از شرایط به وجود آمده، ناراضی هستند.

طرف دیگر این ماجرا دولت قرار دارد. دولتی که در تمام دهه‌های گذشته با بهانه حمایت از تولید داخل، یا بر سر راه واردات خودرو خارجی محدودیت گذشته یا مانند آنچه که در سال‌های گذشته رخ داده رسما واردات را ممنوع کرده و به این ترتیب گام اول در مسیر مداخله در بازار را محکم برداشته است. از سوی دیگر برای آنکه بر تولیدات داخلی نظارت کند،  دومین مداخله را در مسیر قیمت گذاری خودروها برداشته و اعلام کرده خودروسازان داخلی باید محصولات خود را با یک قیمت دستوری که از سوی شورای رقابت تعیین می‌شود به فروش برسانند. با وجود این دو مداخله مستقیم و طولانی مدت، نه تنها بازار خودرو کنترل نشده که حتی با فاجعه قیمت گذاری دستوری، امروز فاصله قیمت کارخانه‌ای برخی خودروها با آنچه که در بازار آزاد به فروش می‌رسد به چند ده میلیون تومان رسیده و این خود فضای جدیدی برای رانت و سودجویی ایجاد کرده است. از سوی دیگر با توجه به اینکه طرح‌های دولت هیچگاه راه به جایی نبرده‌اند، فشار بر وزارت صمت، شورای رقابت و دیگر تصمیم‌گیران در این حوزه نیز به اوج خود رسیده و همین باعث شده حتی دولت نیز از آشی که پخته راضی نباشد.

طرف سوم این ماجرا اما خودروسازان و البته سایر تولیدکنندگان داخلی مانند قطعه سازان هستند. در شرایطی که ادعای دولت‌های مختلف این بوده که با هدف حمایت از تولیدکنندگان داخلی در مسیر واردات محدودیت گذاشته‌اند اما در سال‌های اخیر نه تنها شرایط تولیدکنندگان داخلی مطلوب نبوده که حتی آنها خود به منتقد جدی این سیاست‌ها بدل شده‌اند.

اصلی‌ترین دلیل ایجاد این نارضایتی نیز قیمت گذاری دستوری و به دنبال آن زیان انباشته خودروسازان است. ماجرا از جایی شروع می‌شود که دولت با اصرار بر قیمت گذاری دستوری، قیمت‌هایی را نهایی می‌کند که با واقعیت‌ها سازگاری ندارد و همین موضوع مقدمه زیان ده شدن خودروسازان را فراهم می‌کند و با توجه به اینکه این زیان در سال‌های گذشته تداوم یافته به رقمی غیر قابل باور رسیده است. اگر تولید یک محصول با زیان همراه باشد، تولید بیشتر به معنی زیان بیشتر خواهد بود و این همان سیکل معیوبی است که خودروسازان داخلی به آن دچار شده‌اند.

محمدرضا نجفی منش – رئیس انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه سازان کشور – درباره این شرایط گفته: قیمت خودرو را جایی به نام شورای رقابت تعیین می‌کند، یعنی یک خودرو برای خودروساز ۱۲۰ میلیون تومان تمام می‌شود، اما شورای رقابت با توجه به قیمت دستوری می‌گوید آن را باید ۸۰ میلیون تومان بفروشید. اگر خودروساز یک خودرو بفروشد، ۲۰ میلیون تومان ضرر می‌کند، در مقابل اگر ۱۰ تا بفروشد ۲۰۰ میلیون و هر چقدر فروش بیشتر شود، ضرر بیشتر خواهد شد. آفت کار قطعه سازان، قیمت گذاری دستوری است و باعث افزایش رانت می شود و هیچ چیز جلوی آن را نمی‌گیرد.

او درباره آنچه طرح‌های پیش فروش به این عرصه اضافه کرده نیز می‌گوید:  ادامه دار بودن این روند باعث شده ۱۰۰ هزار میلیارد رانت توزیع شود، یعنی یک نفر خودرو را از کارخانه ۱۰۰ میلیون تومان می‌خرد، اما در بازار آن را ۳۰۰ میلیون تومان می‌فروشد. صورت‌های مالی که از طریق بورس و کدال منتشر می شود، نشان می‌دهد که با وجود تمام پیش فروش‌ها و فروش فوری ها، خودروسازان در حال زیان هستند، هر چقدر این فروش بیشتر باشد ضرر و زیان نیز بیشتر خواهد بود.

همانطور که از صحبت‌های نجفی منش نیز پیداست، بسیاری از فعالان و کارشناسان بازار خودرو معتقدند برای عبور از اعداد عجیب زیان انباشته خودروسازان چاره‌ای جز آزادسازی قیمت‌ها و سپردن نرخ به حاشیه بازار وجود ندارد و از این رو همه طرح‌های دیگر مجکوم به شکست هستند. فربد زاوه – کارشناس صنعت خودرو – در این رابطه می‌گوید: امروز شرکت‌های بزرگ خودروساز کشور، به زیانی چند ده هزار میلیارد تومانی رسیده‌اند و میزان این زیان حدودا ۹ برابر کل ارزش ذاتی مجموعه‌هایشان به شمار می‌رود. رسیدن به چنین موقعیتی دست پخت سیاست‌های حمایتی اشتباه و سپس اصرار بر تداوم همان راه غلط است. حقیقیت این است که بازار نه برای صحبت‌های رییس شورای رقابت تره خرد می‌کند و نه اهمیتی به طرح‌هایی مانند عرضه خودرو در بورس می‌دهد. مسائل کلان سیاسی، نرخ بازارهایی مانند ارز و شرایط بازار تعیین کننده قیمت‌ها هستند و تا زمانی که تصمیم گیران این واقعیت را نپذیرند و همچنان اصرار بر مداخله داشته باشند، نه تنها طرح عرضه خودرو در بورس که هر طرح دیگری نیز محکوم به شکست خواهد بود.

فعالان عرصه خودرو حتی این برنامه را داده‌اند که در طول سه ماه امکان کاهش التهابات و مدیریت شرایط بازار وجود دارد. آنها می‌گویند آزادسازی قیمت به تخلیه حباب بازار، حذف دلالان، کنار زدن رانت و از همه مهم‌تر کاهش زیان انباشته خودروسازان با واقعی شدن قیمت‌ها منجر خواهد شد. هرچند در دولت فعلی نیز مدافعان آزادسازی قیمت‌ها کم نبودند اما به نظر می‌رسد در نهایت هیچ یک از مسئولان صنعت خودرو ریسک تغییر ساختاری در این حوزه را نپذیرفت و در نتیجه، نه تنها گره‌ای از مشکلات صنعت باز نشد که تنها خودروسازان در زیان انباشته خود بیش از هر زمان دیگری غوطه‌ور شدند و به این روند لااقل تا پایان دولت دوازدهم نیز تغییر نخواهد کرد.

خبرنگار: جواد هاشمی