سیاست خودروسازان خارجی در ایران چیست؟

پیشرانه – اگر در دوره برجام بسیاری از بازگشت اروپایی‌ها خوشحال بودند، حالا در صورت لغو تحریم‌ها، سیاست خودروسازان خارجی در ایران سوال اصلی است.

به گزارش وب‌سایت خبری «پیشرانه» هرچند با سیاست‌های خاص دولت در صنعت خودرو ایران، بخش مهمی از بازار در طول تمام سال‌های گذشته در اختیار خودروسازان داخلی بوده و سیاست‌های محدود و ممنوع کننده واردات خودرو باعث شده، بخش مهمی از جامعه عملا گزینه‌ای جز استفاده از خودروهای داخلی نداشته باشند اما در عین حال در صنعت خودرو به روی خارجی‌ها بسته نبوده و در طول تمام سال‌های گذشته، قراردادهای تولید مشترک خودرو میان خودروسازان ایرانی و طرف‌های خارجی بسته شده و برخی از آنها نیز اجرایی شده‌اند.

امروز بخش مهمی از محصولات ایران خودرو را خانواده خودروهای پژو تشکیل می‌دهند و هرچند با گذشت سال‌های طولانی عملا آنچه که در ایران تولید می‌شود تنها نام این شرکت فرانسوی را یدک می‌کشد اما در عمل نشانه‌هایی از قراردادهای همکاری میان شرکت‌های ایرانی و اروپایی دیده می‌شود. در سال‌های گذشته تنها پژو مهمان خودروسازی‌های ایران نبوده و رنو دیگر شرکت فرانسوی نیز محصولات خود را به تولید مشترک در بازار ایران رسانده است.

با این وجود تمام این قراردادها و همکاری‌ها به دوره پیش از برجام بازمی‌گردد. از ابتدای دهه ۹۰ و همزمان با شدت گرفتن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، تعداد زیادی از شرکای اقتصادی اروپایی، عطای ماندن در ایران را با لقایش بخشیدند و تنها دوره برجام و لغو تحریم‌ها باعث بازگشت آنها شد. در دوره اجرای توافق هسته‌ای، مسئولان وزارت صمت با سر و صدای زیادی اعلام کردند که شرکت‌های اروپایی بار دیگر به ایران باز خواهند گشت و نتیجه این مذاکرات قراردادهایی با پژو و رنو بود که سهم اصلی آن به ایران خودرو و سایپا رسید. در واقع تنها اسم این قراردادها به نام آنها تمام شد و در عمل با بازگشت تحریم‌ها تمامی این خودروسازها ایران را ترک کردند.

امروز و در شرایطی که چند ماه از رفتن ترامپ می‌گذرد، بار دیگر مذاکرات برای اجرای برجام و لغو تحریم‌ها آغاز شده و این بار سوال این است که با توجه به تجربه تلخ برجام، سیاست خودروسازان خارجی در ایران چه خواهد بود؟ ایران باید برای بازگشت احتمالی آنها چه برنامه ریزی کند؟

در این رابطه سوال نخست این است که اساسا کدام خودروسازها به ایران باز خواهند گشت؟ با توجه فرصت سوزی‌های سال‌های قبل، عملا گزینه‌هایی که پیش از این از دست رفته‌اند، سخت به بازار ایران چشم می‌دوزند و خودروسازهایی مانند پژو یا فولکس واگن نیز با توجه به همکاری که با شرکت‌های آمریکایی دارند، احتمالا با تردید بیشتری به این بازار نگاه می‌کنند. با این وجود، در هفته‌های گذشته بار دیگر صحبت از بازگشت رنو به ایران مطرح شده و به نظر می‌رسد فعلا دست رنو برای بازگشت به ایران بازتر از رقیب هموطنش خواهد بود. جز رنو فعلا خبر خاصی از دیگر خودروسازهای اروپایی مطرح نشده است.

بازگشت رنو به ایران برای هر دو طرف یک ترس جداگانه دارد. از سویی ایران با تجربه برجام می‌داند که اگر قراردادی دقیق نبندد، بار دیگر با کوچک‌ترین ایرادی شرکت‌های اروپایی توان ترک ایران را خواهند داشت و از سوی دیگر رنو نیز تجربه قراردادهای عجیب در ایران را دارد و اصرار و رقابتی که میان ایران خودرو و سایپا برای قرارداد بستن با این شرکت فرانسوی مطرح بود باعث شده رنو نیز به دنبال تغییر فاز باشد و در پاسخ به سوال سیاست خودروسازان خارجی در ایران به نظر می‌رسد رنو به دنبال سرمایه گذاری مجزا و ایجاد خط تولید یا حضوری مستقل‌تر در ایران است. موضوعی که البته فعلا تنها در سطح گمانه زنی باقی مانده است.

ابهام دیگر در رابطه با نحوه سرمایه گذاری خارجی‌ها در ایران است. به نظر می‌رسد با توجه به فعالیت شرکت‌های داخلی چه در حوزه تولید خودرو و چه در حوزه قطعه سازی، توقع آنها این است که دیگر قراردادها برای مونتاژکاری بسته نشود و اگر بناست تولید شراکتی پیگیری شود، این موضوع باید با دادن سهمی بیشتر به داخلی‌ها و استفاده از فن آوری‌های نوین شرکت‌های خارجی بسته شود. این که خودروسازان اروپایی تا چه حد به تولیدات ایران بها دهند و پای چه نوع قراردادی را امضا کنند، سوال مهمی است که باید به آن پاسخ داد.

زمانی که اروپایی‌ها ایران را ترک می‌کردند، چینی‌ها سهم محدودتری از بازار داشتند اما در طول این سه سال، تنها شرکای باقی مانده برای خودروسازان ایرانی چینی‌ها بودند و بر خلاف تصور سال‌های قبل، امروز برخی محصولات چینی در بازار ایران با اقبال بیشتری مواجه هستند. از سوی دیگر خودروسازی چین نیز در این سال‌ها پیش‌رفت قابل توجهی کرده و به دنبال رسیدن به سطح خودروسازی کره جنوبی، ژاپن و اروپاست و در این حوزه برنامه ریزی جدی نیز داشته است. از این رو وفاداری به شرکای چینی یکی از گزینه‌های شرکت‌های ایرانی خواهد بود و در صورتی که بنا باشد تحریم‌ها کنار بروند، در کنار اروپایی‌ها، شرکت‌های چینی نیز با دست بازتری در ایران فعالیت خواهند کرد.

در نهایت با افزایش قابل توجه نرخ ارز در سه سال گذشته، بحث واردات خودرو حتی با تعرفه پایین نیز گزینه‌ای است که در بازار ایران محدود خواهد بود و بسیاری از مردم اساسا توان خرید خودروهای وارداتی را نخواهند داشت. از این رو گزینه تولید مشارکتی در ایران باقی می‌ماند و این خودروها باید طوری طراحی شوند و با قیمتی عرضه شوند که در بازار ایران توان خرید و فروش گسترده‌تر داشته باشند.

صرف نظر از تمام این مسائل، صرف کاهش تحریم‌ها و بازگشت شرکت‌های خارجی به صنعت خودرو ایران می‌تواند نتایج مثبت فراوانی داشته باشد اما چگونگی طراحی سیاست‌های اجرایی و استفاده از فرصت جدید به وجود آمده، سوالی است که چه مسئولان ایرانی و چه خودروسازان خارجی باید برای آنها پاسخی قاطع پیدا کنند.