صادرات خودرو، فرصت‌های از دست‌رفته و چالش‌های پیش‌رو

پیشرانه – صنعت خودروی ایران با وجود ظرفیت تولید بالا و نیروی انسانی گسترده، همچنان نتوانسته در عرصه بین‌المللی جایگاهی باثبات به دست آورد. مرور آمارهای صادرات خودرو و قطعات طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بازارهای صادراتی ایران همواره شکننده، بی‌ثبات و وابسته به شرایط سیاسی و اقتصادی منطقه بوده‌اند. این در حالی است که پیش از این بازار های منطقه یکی از اهداف اصلی برای صنعت خودروی ایران بود تا بتواند در حوزه صادرات حضور داشته باشد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم ایران از بازار جهانی خودرو در مقایسه با نیاز داخلی و حجم واردات بسیار محدود است. صادرات خودروهای سواری که عمده سبد صادراتی ایران را تشکیل می‌دهند – به چند هزار دستگاه در سال محدود می‌شود و این میزان در سال‌های اخیر با کاهش قابل توجهی همراه بوده است. دلایل اصلی این وضعیت  را می توان در تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های بانکی و تجاری، فقدان محصولات رقابت‌پذیر با استانداردهای جهانی، نبود استراتژی روشن و پایدار در حوزه بازاریابی بین‌المللی و ناپایداری سیاسی و اقتصادی در کشورهای مقصد صادراتی مشاهده کرد.

این شرایط باعث شده که صادرات خودرو نه تنها رشد نکند، بلکه به مانعی برای تحقق اهداف کلان توسعه‌ای کشور نیز تبدیل شود.

برنامه هفتم توسعه بر تولید سه میلیون دستگاه خودرو در سال تأکید دارد. در حالی‌که اگر صادرات به موازات تولید گسترش نیابد، مازاد عرضه در بازار داخلی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. این مازاد، به جای آنکه فرصتی برای توسعه صادرات باشد، می‌تواند به زیان‌دهی خودروسازان و ایجاد فشار مضاعف بر اقتصاد کشور منجر شود. به بیان ساده، بدون صادرات، تولید بیشتر الزاماً به معنای رشد صنعت نخواهد بود.

هرچند صادرات خودرو با محدودیت جدی روبه‌رو است، اما صادرات قطعات خودرو وضعیت متفاوتی دارد. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از صادرات صنعت خودرو مربوط به قطعات بدنه، اجزا و لوازم یدکی است. هرچند صادرات بدنه در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم‌ها و ناپایداری در کشورهایی مانند عراق و سوریه افت کرده، اما صادرات سایر قطعات روند نسبتاً پایداری داشته است.

دو عامل کلیدی این پایداری را توضیح می‌دهد، یکی بازار روسیه و دیگری بازار لوازم یدکی داخلی و منطقه‌ای است.

بازار روسیه به‌دلیل جنگ اوکراین و محدودیت‌های واردات در این کشور، فرصتی تازه برای قطعه‌سازان ایرانی ایجاد شده است. همچنین

در بازار لوازم یدکی داخلی نیز وجود حجم بالای خودروهای ایرانی در بازار داخل و برخی کشورهای همسایه، تقاضای مداوم برای قطعات یدکی را تضمین کرده است.

البته باید توجه داشت که با فعال شدن مکانیسم ماشه صادرات در این بخش نیز با چالش هایی همراه است که باید برای آن برنامه ریزی داشت.