مهدی اسدی پیشرانه- چند ماهی است که «بورس کالای ایران»، به محل عَرضه برخی خودروهای تولیدی و مونتاژی شرکت‌های خودروسازی ایران تبدیل‌شده و این عرضه‌های خودرویی در چارچوب شرکت بورس کالا، ادامه یافته و شدت پیدا کرده است.
پیشرانه- چند ماهی است که «بورس کالای ایران»، به محل عَرضه برخی خودروهای تولیدی و مونتاژی شرکت‌های خودروسازی ایران تبدیل‌شده و این عرضه‌های خودرویی در چارچوب شرکت بورس کالا، ادامه یافته و شدت پیدا کرده است.
به گزارش وب‌سایت خبری «پیشرانه» در ماه‌های قبل از نخستین عرضه خودرو در بورس کالا در اردیبهشت ۱۴۰۱ و پس از شروع عرضه‌های خودرویی، منتقدان و مخالفان این روز فروش خودرو، در خصوص بی‌اثر بودن عرضه خودرو در بورس کالا بر بازار آزاد خودرو، اظهارنظر کرده و از بی‌تأثیر بودن آن در حوزه اقتصادی سخن گفتند.
از روز چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت سال جاری که خودروهای وانت تک کابین و دو کابین گروه خودروسازی بهمن، در بورس کالا عرضه‌شده و تعداد ۱۳۶ دستگاه از این مدل خودرو به فروش رفت تا این اواخر یعنی دی ۱۴۰۱، به‌طور مکرر خودروهای مختلفی در عرضه‌های متعدد بورس کالای ایران، به فروش رفت و درمجموع تعداد خودروهای عرضه‌شده از حد چندین هزار دستگاه فراتر رفته است.
در ماه‌های گذشته و پس از شروع عرضه خودرو در بورس کالای ایران، در ابتدا خودروهای وانت شرکت بهمن، در دو مدل تک کابین و دو کابین با همان قیمت پایه ۲۹۱ میلیون تومان و ۳۰۱ میلیون تومان به فروش رفتند.
درحالی‌که در ابتدا قرار بود تعداد یک هزار دستگاه از این نوع خودرو در روز ۲۸ اردیبهشت در بورس کالا، عرضه شود درنهایت و به علت پایین بودن تعداد متقاضیان خرید یا ناآشنا بودن علاقه‌مندان خرید این نوع خودروها با سازوکار بورس کالا، رقابتی بین متقاضیان شکل نگرفته و فقط تعداد ۱۳۹ دستگاه وانت تک کابین و دو کابین این شرکت خودروسازی به فروش رسید. بر این اساس، شرکت خودروساز مربوطه، سودی اضافه‌تر از قیمت پایه تعیین‌شده، کسب نکرد و فقط در حد ۱۴ درصد از خودروهای وعده داده‌شده را در بورس کالا به فروش رساند.
شروع مجدد بورس پس از توقف دومین عرضه خودرو
اگرچه مدیران شرکت سایپا در اسفند ۱۴۰۰ از آمادگی خودشان برای عرضه خودروهای تولیدی این شرکت در بورس کالا خبر داده بودند، بااین‌حال دومین عرضه خودرویی بورس کالا، به شرکت بهمن تعلق گرفت و مقرر شد که تعداد ۴۳۰ دستگاه خودروی دیگنیتی و فیدلیتی این شرکت، در روز چهارشنبه ۱۸ خرداد سال جاری، در بورس کالا به فروش برسند.
درحالی‌که شرکت بورس کالا در روز کاری ۱۸ خرداد شروع به فعالیت کرده و بنا داشت که خودروهای شرکت بهمن را به فروش برساند که ناگاه خبر آمد عرضه این خودروها به دلیل نامه منوچهر منطقی (معاون صنایع حمل‌ونقل وزارت صنعت و معدن) به مدیرعامل بورس کالا، متوقف شده است.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، در نامه خود به مدیرعامل بورس کالا، هرگونه عرضه خودرو از طریق بورس کالا را مغایر با تصمیمات شورای سران قوا اعلام کرده و خواهان متوقف شدن فروش خودرو از طریق این نهاد شد. به هر رو، دومین عرضه خودرویی بورس کالای ایران، عملیاتی نشد و توقف فروش خودرو از این طریق، اجرایی شد تا دیدگاه سکان‌داران وزارت صنعت و معدن، غلبه کرده و دیدگاه مقامات بورس کالای ایران، سازمان بورس و اوراق بهادار کشو، وزارت امور اقتصادی و دارایی و برخی از نمایندگان ذی‌نفوذ دوره کنونی مجلس شورای اسلامی، به حاشیه برود.
در همان دوره زمانی بود که وزیر صنعت، معدن و تجارت، از پایان گرفتن ممنوعیت واردات خودرو و شروع مجدد واردات خودروهای خارجی خبر داده و نوید می‌داد که واردات خودروهای خارجی به‌زودی شروع می‌شود. واردات خودروهای خارجی، موضوعی بود که اغلب نمایندگان مجلس، از آن دفاع کرده و واردات خودروی خارجی را باعث شکسته شدن انحصار خودروسازان داخلی و موجب رقابت در بازار خودرو می‌دانستند.
با کمرنگ شدن امید به واردات سریع خودروهای خارجی و کِشدار شدن موضوع تصویب آئین‌نامه واردات خودرو در هیأت دولت، بر تعداد نمایندگان مخالف صدارت فاطمی امین (وزیر صنعت و معدن)، افزوده شد و موضوع استیضاح این وزیر کابینه و شخص مورد وثوق ابراهیم رئیسی به میان آمد.
در خردادماه سال جاری و با جای شدن بحث استیضاح فاطمی امین توسط نمایندگان مجلس، قدرت این وزیر و وزارتخانه تحت مدیریت او تا حدی تضعیف شد و پس‌ازاین‌که محمدباقر قالیباف (رئیس مجلس) از نمایندگان استیضاح‌کننده فاطمی امین، با ریش‌سفیدی درخواست کرد که مهلت دوماهه‌ای به این وزیر کابینه و دولت ابراهیم رئیسی بدهند، به نظر می‌رسد این تضعیف جایگاه، تداوم یافت.
در همین دوره مهلت دوماهه که دگرباره، انتقادات برخی نمایندگان مجلس، نسبت فاطمی امین به دلیل تعلل و تأخیر در واردات خودروهای خارجی شروع شد، مدافعان عرضه خودرو در بورس کالای ایران، ازجمله برخی نمایندگان بانفوذ مجلس که سابقه مدیریت در بورس کالا را هم در رزومه خود داشتند و قاعدتاً به بورس کالا تعلق‌خاطر داشته و هنوز دارند، بر عرضه خودرو در بورس کالا تأکید کرده و هم‌صدا با مدیران ارشد بورس کالا و سازمان بورس و وزیر اقتصاد، بیش‌ازپیش قدرت گرفتند.
اگرچه در تابستان سال ۱۴۰۰، فاطمی امین در زمان کسب رأی اعتماد، با صراحت اعلام کرد که باعرضه خودرو در بورس مخالف بوده و بورس کالا محل مناسبی برای عرضه و فروش خودرو نیست و از دیگر سو، معاون او (منوچهر منطقی) در خرداد ۱۴۰۱ با نگارش یک نامه تحکم‌آمیز، موجب توقف عرضه خودروهای دیگنیتی و فیدلیتی در بورس کالا شده بود، اما به ناگاه در جلسه شورای عالی بورس، در روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه، فاطمی امین پیشنهاد داد که عرضه خودرو در بورس کالا اجرایی شود.
با این تغییر رویکرد کاملاً متفاوت فاطمی امین، در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا، بار دیگر این نوع عرضه‌های خودرویی شروع شد و در اولین گام، اسم همان خودروهای مونتاژی دیگنیتی و فیدلیتی شرکت بهمن، برای عرضه و فروش در بورس کالای ایران، مطرح شد و این خودروها برای فروش عرضه شدند.
سود هنگفت باعرضه خودروهای مونتاژی
قیمت پایه هر خودروی چینی و مونتاژی «دیگنیتی» در بورس کالا ۸۲۱ میلیون تومان، تعیین‌شده بود. در چارچوب رقابتی که بین متقاضیان خرید این خودرو در گرفت پایین‌ترین قیمت دیگنیتی سفیدرنگ یک میلیارد و ۳۲ میلیون تومان و بالاترین قیمت آن یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومان رسید.
از سوی دیگر، پایین‌ترین قیمت دیگنیتی مشکی یک میلیارد و ۸۰ میلیون تومان و بالاترین قیمت آن یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان بود. این خودرو مونتاژی، به علت داشتن تقاضا، با قیمتی بالاتر از قیمت درب کارخانه و قیمت پایه بورس کالا به فروش رفت.
باوجوداینکه قیمت فروش ۸۲۱ میلیون تومانی خودروی دیگنیتی برای شرکت بهمن، سودآور بود، اما سازوکار بورس کالا و پایین بودن تیراژ این تولید و نهایتاً وقوع رقابت شدید بر سر خرید این خودرو، موجب شد خریداران نهایی در بورس کالا، این خودرو را ده ها میلیون تومان بالاتر از قیمت درب کارخانه و قیمت پایه بورس کالا خریداری کردند.
در سوی دیگر میدان رقابت، بالاترین قیمت در مورد خودروی فیدلیتی ۵ نفره با رنگ‌های سفید و مشکی ۹۶۸ میلیون تومان بود که نسبت به قیمت پایه ۷۵۸ میلیون تومان، تأمل‌برانگیز است. فیدلیتی ۷ نفره نیز با قیمت پایه ۷۷۲ میلیون تومان عرضه شد، اما بالاترین قیمت همین فیدلیتی های ۷ نفره سفید و مشکی، در حد یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون تومان و برای فیدلیتی ۷ نفره مشکی بود.
از عرضه‌های بی‌رمق تا ابطال معاملات
سومین عرضه خودرو، به خودروی شاهین شرکت سایپا تعلق داشت که در ابتدا قرار بود ۵۰۰ دستگاه از آن عرضه شود، اما نهایتاً ۱۰۰ دستگاه آن با قیمت پایه ۳۰۴ میلیون تومان عرضه شد که استقبال گرمی از آن به عمل نیامد و در تالار معاملات بورس کالای ایران، فقط تعداد ۳۹ دستگاه از آن با قیمت پایه فروخته شد.
از بین حدود ۲۰ عرضه دیگر تا اوایل دی ۱۴۰۱، همچنان خودروهای دیگنیتی و فیدلیتی، پرطرفدار بوده و خودروهای لاماری ایما (شرکت آرین پارس موتور) و پژو ۲۰۷ (شرکت ایران‌خودرو) و کامیون‌های مونتاژی چینی (شرکت بهمن) نیز، نسبتاً پُرطرفدار بوده و تقاضا پیدا کردند.
جنجالی‌ترین معاملات عرضه خودرو در بورس کالا، مربوط به عرضه خودروهای دیگنیتی سفید و مشکی با دو تریم قرمز و مشکی بود و در برخی مدل‌ها رقابت ۶۳ درصدی بین خریداران و متقاضیان در گرفت و خودرویی که با قیمت پایه ۸۲۱ میلیون تومان عرضه‌شده بود نهایتاً با قیمت یک میلیارد و ۳۴۲ میلیون تومان فروخته شد.
در اولین عرضه دیگنیتی پرستیژ که با قیمت پایه ۹۹۶ میلیون تومان در روز ۲۳ آذر امسال انجام شد به علت رقابت زیادی که در بورس کالا در گرفت میانگین قیمت به ۲ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان رسید که با هزینه‌های اضافی ازجمله مالیات قیمت تمام‌شده هر دستگاه دیگنیتی پرستیژ به ۲ میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان می‌رسید، اما این معاملات به دلیل قواعد بورس کالا، ابطال شد.
در عرضه جدید دیگنیتی پرستیژ که با همان قیمت پایه ۹۹۶ میلیون تومان در روز ۵ دی انجام شد، میانگین قیمت به یک میلیارد و ۶۷۰ میلیون تومان رسید که با هزینه‌های اضافی قیمت تمام‌شده به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان می‌رسد و ۹۷ درصد رقابت بر سر خرید این خودرو در گرفت.
ورود مجدد وزارت صنعت و معدن به بورس کالا
پس از جنجالی شدن و رقابت شدید بر سر خرید خودروهای دیگنیتی در ۲۳ آذرماه سال جاری، انتقادات زیادی در خصوص میزان کارآمدی بورس کالا در متعادل ساختن بازار خودرو مطرح شد.
منتقدان نسبت به وقایع اتفاق افتاده در مورد عرضه خودرو در بورس کالا و افزایش قیمت ۵۰۰ میلیون تومانی خودروهای مونتاژی نسبت به قیمت پایه تعیین‌شده در بورس کالا، اظهار نگرانی کرده و اعلام کردند مشکلات کشور ما با شیوه‌هایی از قبیل عرضه خودرو در بورس کالا حل نمی‌شود.
معاملات مربوط به خودروی دیگنیتی، ابطال شد و مقامات وزارت صنعت و معدن به توافقاتی دست یافتند تا عرضه هر مدل خودرو در هر بار برای خودروسازان بزرگ کشور به ۲ هزار دستگاه و شرکت‌های کوچک به ۵۰۰ دستگاه برسد تا التهاب ایجاد نشود. محدودیت‌هایی در خرید خودرو از بورس کالا، از ۱۱ دی‌ماه ۱۴۰۱ اِعمال خواهد شد تا باعرضه زیاد خودرو و محدودیت در خرید خودرو، به‌زعم مقامات وزارت صنعت و معدن، متعادل شدن بازار محقق شود.
دفاع مشروط از سازوکار بورس کالا
بیش از هفت ماه از عرضه خودرو در بورس کالا گذشته و فعالان بازار سرمایه و بورس کالای ایران که به‌طور عملیاتی درگیر معاملات عرضه خودرو در بورس کالا شده‌اند، نظرات تخصصی خاصی داشته و راهکارهایی ارائه می‌کنند که سازوکار عرضه خودرو در بورس کالا با نقص و تبعات منفی کمتری به انجام برسد.
مریم هژبری نمین، کارشناس معاملات در بورس کالای ایران و فعال در حوزه کارگزاری‌های بورس کالا، در خصوص عملکرد بورس کالا در عرضه خودرو، به خبرنگار «پیشرانه» می‌گوید: «ورود خودرو به بورس کالا را تائید می‌کنم ولی روند یک ماه گذشته قیمت‌ها در بورس کالا را خیر، یعنی با اصل ورود معاملات خودرو به بورس کالا موافق هستم و از رویّه نظارتی که بورس کالا دارد، راضی هستم و این رویّه را تائید می‌کنم، اما نحوه اجرا می‌شود را نمی‌پسندم و تائید نمی‌کنم».
وی افزود: «عرضه خودرو در بورس، یعنی همان شفاف‌سازی که ما به دنبال آن بودیم و با این روش، شفاف‌سازی محقق می‌شود و آثار آن، در صورت‌های مالی خودروسازان نمود پیدا می‌کند که این کار خوبی است. بااین‌حال، نحوه اجرای معاملات، ایراداتی وجود دارد».
هژبری نمین، در مورد ایرادات عرضه خودرو در بورس کالا به معاملات ابطال‌شده خودروی دیگنیتی پرستیژ اشاره‌کرده و اظهار داشت: «برای مثال، معاملات دیگنیتی پرستیژ در بورس کالا دو میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان قیمت خورد ولی بورس کالا آن‌ها را تائید نکرد و ابطال کرد. در عرضه دوم دیگنیتی پرستیژ، معاملات این خودرو با قیمت معقول‌تر و همان قیمت بازاری که پیش‌بینی می‌شد و با توجه به قیمت دیگنیتی پرایم، انجام شد. هرچند که انتظار می‌رفت با توجه به افزایش نرخ دلار، این خودرو دوباره روی همان رِنج ۲ میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان معامله شود.»
این کارشناس معاملات در حوزه بورس کالای ایران، علت بروز اِشکال در زمان اجرا را این‌طور تبیین کرده و توضیح می‌دهد: «به‌عنوان فعال بورس کالا، رویه‌ای را که الآن در معاملات بورس کالا وجود دارد، قبول ندارم و تائید نمی‌کنم ولی علت به وجود آمدن این وضع، هیجانی است که متأسفانه مشتریان وارد می‌کنند. البته از هفته گذشته که خبر افزایش عرضه خودروها توسط خودروسازان مطرح شد یک مقدار این هیجان کم شد. اگر این روال ادامه پیدا کند و خودروسازان تعداد عرضه‌های خودشان را بیش‌تر کنند هیجان کاذبی که توسط متقاضیان در بازار ایجاد می‌شود کم می‌شود»
هژبری نمین، البته دلیل بروز این هیجان متقاضیان خرید خودرو در بورس کالا را ناشی از شرایط ملتهب اقتصادی کنونی دانسته و اضافه می‌کند: «ما می‌بینیم که این عموم مردم به دلیل نا اطمینانی که نسبت به شرایط اقتصادی دارند، هیجانی رفتار می‌کنند. هرچند که مردم، همیشه به خودرو به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای نگاه کرده‌اند. با توجه به افزایش قیمت دلار، مردم فکر می‌کنند الآن همان ۴۰۰ یا ۵۰۰ میلیون تومانی که دارند بی‌ارزش شود؛ بنابراین، تمایل دارند پول خودشان را به دارایی تبدیل کنند و این هیجان به‌این‌ترتیب و توسط این افراد وارد بازار می‌شود»
وی افزود: «بروز این هیجان، یک مقدار نگران‌کننده است. چراکه ما مشتریانی را می‌بینیم که در بورس کالا حاضر هستند برای خودرویی که شاید ارزش بازار آن به این شکل نیست، بهای بالایی پرداخت کنند. متأسفانه از آن‌طرف مرجع قیمت گیری این افراد کاملاً اشتباه است. این افراد به‌جای این‌که قیمت خودرو را در یک ماه گذشته بررسی کنند یا نرخ دلار را به‌جای نرخ نوسانی آن، روی یک رِنج متعادل در نظر بگیرند یا بیایند سوابق معاملاتی را در نظر بگیرند، صرفاً به اطلاعات یک پیج اینستاگرامی یا سایت‌های قیمت‌گذاری خودرو استناد می‌کنند. این نوع سایت‌ها متأسفانه جو روانی خاصی ایجاد کرده و باعث می‌شوند قیمت خودرو در بازار آزاد، در همان روز معامله در بورس کالا، افزایش پیدا کند. همین جو باعث می‌شود یک خودرو ۶۰ میلیون تومان در مدت کوتاهی افزایش قیمت داشته باشد. درصورتی‌که اصلاً ارزش آن، این‌قدر نیست».
بورس کالا یا ابزار گران‌فروشی
برخی کارشناسان بازار سرمایه، می‌گویند همه خودروهای تولیدی باید در بورس کالا عرضه شوند و نه‌فقط یک تعداد از آن‌ها. این کارشناسان اعتقاددارند که اگر فقط یک تعداد از خودروهای تولیدی ازجمله خودروهای لوکس، در بورس کالا عرضه شوند صرفاً استفاده ابزاری از بورس کالا اتفاق می‌افتد. مریم هژبری نمین، ضمن تائید این نظر کارشناسان، در همین رابطه می‌گوید:
«دیدگاه این کارشناسان در مورداستفاده ابزاری از بورس کالا، دقیقاً درست بوده و من موافق این دیدگاه هستم. چراکه وقتی تنوع و تعدد محصول در بورس کالا، زیاد شود به کشف قیمت موردنظر نزدیک‌تر می‌شویم. قرار است در روز یک‌شنبه ۱۱ دی ۱۴۰۱، خودروی هایما اس ۸ در بورس کالا عرضه شود. البته قرار شده کنترل‌های جدیدی در بورس هم انجام شود تا این خودرو کشف نرخ به‌درستی انجام شود و این خودرو، قیمت نجومی به خودش نگیرد.»
این کارشناس معاملات در حوزه بورس کالای ایران، ضمن اعلام این‌که موافق عرضه همه خودروهای تولید داخلی، در بورس کالای ایران است، افزود:
«من موافق این کار هستم و اگر قرار بر استفاده از سازوکار عرضه خودرو در بورس کالای ایران است، عرضه تمام خودروها باید از طریق بورس کالا انجام شود و خودروهای اقتصادی مثل کوییک و ساینا نیز در اسرع وقت وارد بورس شوند تا افرادی که بودجه محدودتری دارند بتوانند این خودروها را خریداری کنند. این نوع کارها می‌تواند رصدهای بعدی و نظارت‌های بعدی را راحت‌تر و تسهیل کند. من فکر می‌کنم تجربه‌ای که در بورس کالای ایران، در مورد عرضه خودرو داشته‌ایم، موفق بوده است. اگر نظارت‌ها همچنان ادامه پیدا کند، با افزایش عرضه خودرو می‌توانند جلوی نوسانات و هیجانات دو، سه هفته اخیر را بگیرند».
حذف قیمت‌گذاری دستوری یا بورس کالا
معمولاً مدیران صنعت خودرو و قطعه‌سازی، از قیمت‌گذاری دستوری انتقاد کرده و آن را موجب زیان انباشته خودروسازان می‌دانند. درحالی‌که قیمت‌گذاری در مورد برخی محصولات دو شرکت بزرگ خودروساز کشور یعنی ایران‌خودرو و سایپا می‌شود و این قیمت‌گذاری دولتی، مشمول سایر محصولات این دو شرکت و همچنین محصولات شرکت‌های خودروسازی دیگر نمی‌شود.
هژبری نمین، در پاسخ به این سؤال که اگر فرضاً دولت در مورد تعیین قیمت هیچ خودرویی مداخله نکند و قیمت‌گذاری به شرکت‌های خودروساز واگذار شود این وضعیت بهتر از عرضه خودرو در بورس کالا هست یا نه این‌طور پاسخ می‌دهد:
«اگر قیمت‌گذاری دستوری در کار نباشد و قیمت در اختیار خودروساز باشد یعنی تعیین قیمت خودرو، فقط به‌صورت نظارت‌شده باشد، می‌تواند تقاضای واقعی‌تری را به همراه داشته باشد. توصیه من، این است که متقاضیان خرید از بورس کالا، برای خرید خودرو در بورس، یک استراتژی معاملاتی داشته باشند تا ضرر نکنند، یعنی اگر می‌خواهند یک معامله انجام بدهند معامله‌ای باشد که برای آن‌ها خیر و منفعت داشته باشد و نه این‌که بخواهند با ضرر از این بازار خارج شوند».
اقدام ابداعی در عرضه خودرو در بورس کالا
بابک صدرایی، کارشناس بازار خودرو که مدتی قبل گفته بود «عرضه خودرو در بورس کالا اگر در مسیر درست باشد می‌تواند بر بازار تأثیرات خوبی بگذارد» و در روزهای اخیر گفته است که «عرضه خودرو در بورس کالا موجب التهاب قیمت می‌شود»، در پاسخ به سؤال خبرنگار «پیشرانه» که نهایتاً در مورد عرضه خودرو در بورس کال چه نظری دارید و تجربه عملیاتی شده عرضه خودرو در بورس کالای ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت:
«عرضه خودرو در بورس کالا در هیچ جای دنیا اتفاق نیفتاده بود و در ابتدا، یک امر گنگ و نامفهوم است و در ایران، باید دید چه اتفاقی از طریق عرضه خودرو در بورس کالا رخ می‌دهد. به‌طورکلی، اگر این عرضه به‌درستی صورت بگیرد می‌تواند دست دلال را کوتاه کند و خودرو با قیمت مناسب‌تر به بازار عرضه شود، اما اگر روش عرضه خودرو، نادرست باشد خودش عاملی برای التهاب و گرانی خودرو می‌شود».
صدرایی افزود:«بنده قبلاً گفته بودم دو سناریو وجود دارد و متأسفانه، سناریوی دوم اتفاق افتاد. سناریویی که اتفاق افتاده، مثل حراجی‌هایی قدیم است. در قرن های های قبل، کالای به حراج گذاشته‌شده، با بالاترین قیمت فروخته می‌شد. الآن هم عرضه خودرو در بورس کالای ایران، همین‌طور است، یعنی یک خودرو را با یک قیمت پایه عرضه می‌کنند و با یک قیمت فضایی فروخته می‌شود. همین وضع، بازار را ملتهب کرده و بازار را آماده می‌کند برای افزایش قیمت. بنده گفته بودم که اگر نحوه عرضه به‌درستی انجام نشود التهاب به وجود می‌آورد».
این کارشناس بازار خودرو با اشاره به این‌که «هدف دولت این است که دست واسطه‌ها را قطع کند»، تأکید کرد که:
«در همه مصاحبه‌هایی که انجام شد، مخالف عرضه در بورس بودم. در عمل، اتفاقی که در بورس کالا رخ می‌دهد لجام‌گسیخته است. چراکه فرضاً، ماشین با قیمت پایه یک میلیارد تومان در بورس عرضه می‌شود ولی نهایتاً با قیمت یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان فروخته می‌شود. دلال‌های خیابانی به‌طور مجازی وارد بورس می‌شوند و من فکر می‌کنم این‌ها زمینه‌ساز التهاب در بازار هم می‌شوند. الآن دیگر هرکسی عملاً می‌داند که تجربه عرضه خودرو در بورس کالا، چندان تجربه موفقی نبود و اهداف و پیش‌بینی‌هایی که برایش گفته می‌شد محقق نشد».
انتظارات تورمی و سازوکار بورس کالا
بورس کالا در دنیای امروز، محل عرضه کالاهای خام و واسطه‌ای ازجمله سیمان و میلگرد بوده و کالای ساخته‌شده و تکمیل‌شده ازجمله اتومبیل از طریق بورس کالا و به‌صورت موردی فروخته نمی‌شود.
صدرایی، در خصوص این‌که شرایط تورمی فعلی چگونه بوده و چقدر بر بازار خودرو تأثیر گذاشته و بورس کالا تا چه حد باعث شده قیمت خودرو در بورس به سمت بالا و افزایش تمایل داشته باشد و بورس کالا چقدر بر بازار خودرو تأثیر منفی گذاشته، اظهار داشت:
«ما باید یک مقدار کلی‌تر به مسئله نگاه کنیم چراکه بحث ما، بحث بازار بوده و شرایط بازار، به شرایط اقتصادی کلان مملکت برمی‌گردد. من نمی‌توانم شرایط کلان کشور را نادیده بگیرم و صرفاً بر یک بخش تمرکز کرده و راجع به آن صحبت کنم. درزمانی که کشور، ازنظر سیاسی و ازنظر اقتصادی ملتهب است، کشور ما ازنظر تحریم‌ها در بدترین شرایط قرار دارد و کشور ما مشکلات عدیده اقتصادی و سیاسی با دنیای پیرامون خودش دارد، در همین شرایط قیمت دلار به‌طور مستمر بالا می‌رود».
این کارشناس صنعت خودرو افزود: «دلار در دو ماه گذشته از حدود ۳۵ هزار تومان به ۴۳ هزار تومان افزایش پیدا کرده است. چنین جهشی در چند سال گذشته سابقه نداشته و افزایش نرخ دلار، فضا را ملتهب می‌کند. از طرف دیگر، بازار ارز به‌عنوان شاخصه اصلی اقتصادی و تصمیم‌گیری و درک مردم مطرح است. هرچقدر بازار ارز، بی‌ثبات‌تر می‌شود و هرچقدر ثبات اقتصادی کمتر شود، مردم پول خودش خودشان را از بخش‌های تولید، تجارت و بانک به سمت خرید کالا می‌آورند و یکی از این کالاها خودرو است. خود این موضوع مزیت بر علت شده و باعث می‌شود خودرو گران شود. پس بورس کالا یک وسیله و ابزار است»
صدرایی، با اشاره به اثرگذاری سریع افزایش نرخ ارز بر بازارهای مختلف کشور گفت: «فرض کنید نرخ دلار ۵۰ هزار تومان شود. در این حالت، اگر خودرو را در بورس کالا عرضه کنید از بورس کالا انتظار نداشته باشید که التهابات بازار ارز را کم کند. چون کلان اقتصاد مملکت ملتهب شده و بورس کالا، جزئی از اقتصاد مملکت است. در این حالت، دیگر در بورس نمی‌شود کاری کرد. چراکه بازار، با قیمت دلار و ارز، تصمیم‌گیری می‌کند بحث عرضه و تقاضا مطرح است».
این کارشناس بازار خودرو، در ادامه اظهار داشت: «فرض کنید الآن با نرخ دلار ۴۰ هزار تومانی، قیمت یک خودرو ۴۰۰ میلیون است. اگر نرخ دلار ۵۰ هزار تومان شود آن ماشین هم ۵۰۰ میلیون تومان می‌شود. در شرایطی که عرضه و تقاضا برابر باشد این ماشین ۵۰۰ میلیون تومان می‌شود ولی اگر تقاضا بیش از عرضه باشد، قیمت آن بالا می‌رود.»
وی افزود: «وقتی‌که شرایط کلان اقتصاد مملکت ملتهب است، نرخ دلار همچنان بالا می‌رود و مردم پول‌های خودشان را باز بانک‌ها به بیرون برده و به کالا تبدیل می‌کنند، بورس دیگر نمی‌تواند عامل کنترل‌کننده باشد».
قاعده گذاری جدید برای بورس کالا
بعد از قیمت‌های جنجالی اخیر خودروهای عرضه‌شده در بورس کالا، عبدالله توکلی لاهیجانی (مدیرکل خودرویی وزارت صنعت و معدن)، اعلام کرد که «قیمت‌های بالای بورس کالا سیگنال منفی به بازار خودرو داد».
در ادامه، اما مقامات وزارت صنعت و معدن و بورس کالا در مورد نحوه عرضه خودرو در بورس کالای ایران، توافقاتی کردند ازجمله این‌که تعداد خودروی پُرتیراژ دو شرکت بزرگ خودروسازی ایران (سایپا و ایران‌خودرو) در هر عرضه، حداقل ۲۰۰۰ دستگاه باشد و شرکت‌های کوچک خودروسازی مکلف باشند در هر عرضه حداقل ۵۰۰ دستگاه خودرو را در بورس کالا عرضه کنند.
تبعات نوسان نرخ ارز برای بازار خودرو
صدرایی، در خصوص این‌که این نوع قاعده گذاری‌ها، باعث کارآمد و مؤثر عمل کردن بورس کال در عرضه خودرو خواهد شد یا نه اظهار داشت: «تجربه عرضه خودرو در بورس کالا، تجربه جدیدی است و عملاً نمی‌شود اطلاعات موجود را با اطلاعات سال‌های قبل مقایسه کنیم ولی نگرانی من بیش‌تر به خاطر این است که قیمت ارز که به شکل فعلی افزایش پیدا می‌کند و شاید هنوز تأثیر آن بر بازار گذاشته نشده، در آینده تأثیر منفی خودش را بر بازارهای مختلف بگذارد. ما الآن تأثیرات نرخ دلار ۴۰ هزار تومان را می‌بینیم، اما در چند هفته آینده تأثیر نرخ دلار ۴۳ هزار تومانی بر بازارها مشخص می‌شود. افزایش نرخ دلار، بر بورس هم تأثیر منفی می‌گذارد و قیمت خودرو را بالاتر می‌برد»
این کارشناس بازار خودرو در پایان سخنان خودش گفت: «اگر عرضه خودرو در بورس کالا، به‌درستی انجام شود ممکن است یک مقدار التهاب را کم کند ولی در سمت دیگر دلار ۴۳ هزار تومانی را داریم. با نرخ دلار افزایش‌یافته و در حد ۴۳ هزار تومان می‌خواهیم چه‌کار کنیم. ما نمی‌توانیم بگوییم در بورس کالا، می‌خواهیم قیمت دلار را اصلاح می‌کنیم. نرخ دلار واقعیتی است که وجود دارد و قیمت خودرو را در بازار بالاتر می‌برد. البته امیدوارم مسئولان مربوطه، باعرضه بیش‌تر، بتوانند یک مقدار بازار خودرو را کنترل کنند».
دفاع از عرضه خودرو در بورس کالا
از خرداد تا مرداد ۱۴۰۱، عرضه خودرو در بورس کالا، به علت مختلف مقامات وزارت صنعت و معدن، متوقف شده بود و از اواخر مرداد سال جاری، عرضه خودرو از طریق بورس، از سر گرفته شد.
در دومین عرضه خودرو در مرداد سال جاری که به خودروهای دیگنیتی و فیدلیتی تعلق داشت، این خودروها با ۲۵ درصد بالاتر از قیمت پایه و موردقبول شرکت تولیدکننده این خودروها و ۲۵ درصد کمتر از قیمت بازار آزاد، در بورس کالا به فروش رفت.
علی عصاری- کارشناس بازار سرمایه و بازارهای مالی- در همان زمان از این روش فروش خودرو و این‌که این سود ۲۵ درصدی نصیب خودروساز شده و نصیب دلال نشده و این‌که مصرف‌کننده نهایی، با ۲۵ درصد کمتر از قیمت بازار آزاد خودروی موردنظر را از بورس کالا خریداری کرده، دفاع کرد.
در هفته‌های اخیر، رقابت زیادی در خرید خودرو در بورس کالا بین متقاضیان ایجاد شد و در معاملات فروش خودروی دیگنیتی پرستیز، با قیمت پایه ۹۹۶ میلیون تومان، قیمت نهایی به ۲ میلیارد و ۴۵۰ میلیون تومان می‌رسید که البته و نهایتاً این افزایش قیمت موردقبول مقامات بورس کالا قرار نگرفت و باطل شد.
در عرضه دیگر همین خودروهای دیگنیتی پرستیژ و با همان قیمت پایه ۹۹۶ میلیون تومان، قیمت نهایی به یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان رسید که رقابتی در حد ۶۷ درصد بود و این خودروها ۶۷ درصد بالاتر از قیمت پایه به فروش رفتند.
در عرضه جنجالی دیگر یعنی در روز یک‌شنبه ۴ دی ۱۴۰۱، خودروی پژو ۲۰۷ با قیمت پایه ۱۸۵ میلیون عرضه شد اما در رقابتی که شکل گرفت این خودرو با میانگین قیمت معامله ۴۱۰ میلیون تومان یا قیمت تمام‌شده و نهایی (همراه با مالیات) ۴۶۹ میلیارد تومان به فروش رفت و رقابتی ۱۲۱ درصدی نسبت به قیمت پایه شکل گرفت که به‌جای تعادل بخشی در بازار خودرو، اتفاقی حیرت‌آور است.
بورس کالا به نفع خودروساز
عصاری، در مورد این‌که چرا خودروساز مجاز باشد گاهی قیمت خودرو را چند صد میلیون تومان بالاتر از قیمت موردنظر خودش در بورس کالا بفروشد و دلیل دفاع شما از عرضه خودرو در بورس کالا چه چیزی است، گفت: «این قضیه، مثل نرخ دلار بوده و دولت، عرضه‌کننده اصلی دلار در ایران است. توزیع‌کننده اصلی خودرو هم شرکت‌های خودرویی هستند. وقتی‌که یک نفر عرضه‌کننده اصلی است، بازار دوم هم در دست او خواهد بود و به‌راحتی می‌شود پیشگویی کرد که قیمت‌ها را بالا می‌برند و عرضه را انجام می‌دهند. من از این موضوع دفاع نمی‌کنم که قیمت‌ها بالا رفته و خودرو با چند برابر قیمت پایه، فروش رفته است. اساساً خودروسازان، بازار اصلی را با کمبود عرضه مواجه کرده و بعدازآن شروع به عرضه خودرو می‌کنند».
این کارشناس بازار سرمایه، در این زمینه افزود: «در ماه‌های قبل، خودروی شاهین را به‌نوعی با التماس با قیمت تمام‌شده ۳۴۵ میلیون تومان در بورس کالا می‌فروختند و فقط تعداد کمی از خودروهای عرضه‌شده را خریداری کردند. در بورس کالا از ۲۰۰ خودروی شاهین، حدود ۶۰ خودرو با قیمت پایه ۳۰۴ میلیون تومان فروش رفت و با ۱۰ درصد مالیات و با هزینه‌های جانبی، قیمت تمام‌شده آن ۳۴۵ میلیون تومان می‌شد. در عرضه دوم خودروی شاهین که در آذرماه امسال انجام شد، تعداد ۲ هزار دستگاه شاهین به بورس آمد، اما قیمت خرید نهایی بالا رفت و این خودرو با قیمت ۳۴۶ میلیون تومان در بورس کالا فروخته شد. با هزینه‌های جانبی، قیمت تمام‌شده آن حدود ۳۹۲ میلیون تومان می‌شود، یعنی توانستند ۲ هزار دستگاه شاهین را به‌خوبی در بازار بفروشند».
عصاری، اعتقاد دارد فروش خودرو با قیمت بالاتر از قیمت پایه، در بورس کالا محاسن و مزایایی دارد. او در همین ارتباط به خبرنگار «پیشرانه» گفت: «خوبی‌ها و بدی‌های این کار را می‌توان ذکر کرد. ما باید قبول کنیم بازار خودرو، مثل بازار دلار انحصاری است، یعنی بازار خودرو در انحصار خودروساز و بازار دلار در انحصار دولت است. حُسن آن، این است که حداقل شرکت‌های تولیدکننده خودرو، زیان انباشته‌شان جبران شود و با قیمت بالاتر می‌فروشند. ما حداقل می‌دانیم مازاد قیمت کارخانه تا قیمت بازار آزاد خودرو، به جیب سهامدار شرکت خودروساز می‌رود. از این باب می‌شود به این موضوع توجه و از آن دفاع کرد».
حذف دلال‌ها یک علت عرضه خودرو در بورس کالا
این کارشناس بازار سرمایه،در خصوص این‌که اگر قرار باشد قیمت نهایی فروش خودرو در بورس کالا از قیمت پایه و قیمت اولیه و موردقبول خودروساز بالاتر برود، چرا همان خودروساز این خودروها را نفروشد تا فرآیند فروش پیچیده نشود و چه نیازی به بورس کالا وجود دارد، اظهار داشت: «مشکل این است که یک شخص سوم و واسطه به میان می‌آید. الآن با روش عرضه خودرو در بورس کالا، خودروی عرضه‌شده حراج می‌شود. در ۹ ماهه سال ۱۴۰۱، ثبت‌نام در سامانه سِجام (سامانه جامع ثبت اطلاعات مشتریان) دوباره رکورد زده. این رکورد زنی در گرفتن کد سجام، به خاطر این نیست که افراد می‌خواهند وارد بورس تهران شوند، بلکه می‌خواهند کد سجام برای ورود به بورس کالا بگیرند».
من همچنان از عرضه خودرو در بورس کالا دفاع می‌کنم. چراکه مازاد پول یا هر آنچه از قیمت درب کارخانه بالاتر بود، به جیب خودروساز و سهامدار رفت. در این حالت، تکلیف این پول معلوم است ولی اگر خودروساز آزاد باشد خودش خودرو بفروشد تکلیف این پول معلوم نبوده و معلوم نیست به جیب چه کسی می‌رود.
افزایش تولید، التهاب بازار را کاهش می‌دهد
اگر تولید و عرضه خودرو، افزایش پیدا کند، به همه تقاضاهای موجود در بازار پاسخ داده می‌شود. در مورد این‌که آیا با افزایش عرضه و تولید ممکن است التهابات بازار خودرو کم شود، علی عصاری این‌طور پاسخ داد: «تمام داستان ما مربوط به همین عرضه و تقاضا بوده و اگر تولید به حد کافی زیاد شود، بخش عمده‌ای از مشکلات ما حل می‌شود. به‌قول‌معروف می‌گویند دیکته و املای ننوشته، عیب و ایراد ندارد. روش عرضه خودرو در بورس کالا، بدون ایراد نیست ولی بزرگ‌ترین حُسن آن، این است که میزان سودی که خودروساز می‌برد قابل‌توجه است. در این روش، اشخاص سوم و دلال‌ها حذف‌شده‌اند»
او در دفاع از روش و سازوکار عرضه خودرو در بورس کالا می‌گوید: «هر موقع قیمت‌گذاری دستوری در مورد یک کالا وجود داشته باشد، مدت زیادی باید با همان قیمت، آن کالا عرضه شود. برای مثال می‌گویند پژو ۲۰۷ با قیمت ۱۸۶ میلیون تومان فروخته شود و به‌صورت دستوری این کار انجام می‌شود. مقامات دولتی، نرخ ارز بازار آزاد را قبول ندارند و مثلاً وقتی می‌گوییم نرخ دلار ۴۳ هزار تومان است، مقامات دولتی این نرخ را قبول نمی‌کنند و می‌گویند قیمت واقعی ارز، در بازار دیگری است»
عصاری، با توجه به افزایش قیمت فروشی که در عرضه‌های متعدد برخی خودروها رخ‌داده، می‌گوید: «در مدت دو ماه پژو ۲۰۷ با قیمت تمام‌شده ۳۹۷ میلیون تومان در بورس کالا فروخته شد و با قیمت تمام‌شده ۴۶۰ میلیون تومان هم فروخته‌شده. احتمالاً در روز یک‌شنبه ۱۱ دی ۱۴۰۱ قیمت نهایی آن بالاتر خواهد بود. چون قیمت پژو در بازار آزاد، افزایش پیدا کرده است. این افزایش سود، نصیب شرکت خودروساز و سهامدار می‌شود. به نظر من این کار، حداقل می‌تواند سود خودروسازان را تضمین کند و خودروسازان تا حدی از زیان انباشته خارج شوند. بااین‌حال، عرضه خودرو در بورس کالا، قطعاً اِشکالاتی دارد ولی تمام این اتفاقات به خاطر عرضه کم خودرو به بازار است. اگر خودرو به تعداد زیاد تولید شود اصلاً احتیاجی به بورس کالا نیست».
استفاده از عنوان «قیمت‌گذاری دستوری»
اصولاً قیمت‌گذاری دولتی یا دستوری شامل خودروهای پُرتیراژ از قبیل پژو پارس یا پژو ۲۰۶ می‌شود که شرکت خودروساز، در تولید آن‌ها انحصار بازار را در اختیار دارد. درحالی‌که برخی شرکت‌های خودروساز دیگر، مشمول قیمت‌گذاری دولتی نیستند و خودروی مونتاژی را با درصد سود معقول به فروش می‌رسانند یا با قیمت پایه در بورس عرضه می‌کنند.
در برخی عرضه‌های خودرویی در بورس کالا، برخی شرکت‌های خودروساز توانستند چند صد میلیون تومان بابت هر خودروی مونتاژی خودشان و بالاتر از سود مستتر در قیمت پایه بورس، سود بادآورده و هنگفت کسب کنند. علی عصاری، در مورد این‌که آیا هیچ اِشکالی ندارد که یک شرکت خودروساز در قالب بورس کالا، این‌طور سود بادآورده کسب کند و تیراژ تولید را برای پاسخ‌دهی به بازار افزایش ندهد، گفت: بحث اِشکال مطرح نیست و هدف اصلی، دو شرکت بزرگ خودروساز است. می‌دانم منظور شما شرکت بهمن یا شرکت‌هایی است که خودرو را با قیمت آزاد می‌فروشند. اگر خودرو با هر قیمتی در بورس کالا فروخته شود باز سود آن نصیب خودروساز می‌شود و حداقل سفته‌بازی حذف می‌شود. فرض کنید عرضه خودرو در بورس کالا انجام نشود، یا قیمت‌گذاری دستوری وجود داشته باشد. آیا قیمت خودروی دیگنیتی در بازار ۸۰۰ میلیون تومان است؟
قطعاً ارزش آن بالاتر است ولی افرادی، آن را می‌خرند که مکنت مالی زیادی دارند و آن‌ها را انبار می‌کنند. این افراد، با این نوع خریدها سود می‌کنند. حُسن دومی که عرضه خودرو در بورس کالا دارد این است که سود شرکت‌های خودروساز در صورت‌های مالی می‌آید. این حُسن، حسن بزرگی بوده ولی وقتی دلال این خودرو را می‌خرد آن سود درجایی نوشته نمی‌شود.
تحریم مانع افزایش تولید خودرو!
اگر تولید خودرو بالا برود به تقاضای موجود در بازار خودرو پاسخ داده می شود. چراکه افراد زیادی می‌توانند خودرو خریداری کنند و خودروهای فرسوده نیز جمع‌آوری شود. عصاری در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن نیست ما به این حد از تولید برسیم و تولید و عرضه خودرو افزایش پیدا کند، در این زمینه به دلایلی اشاره‌کرده و می‌گوید: «واقعیت این است که درهای اقتصاد ما به روی خودرو بسته است. من نمی‌دانم دولت چه برنامه‌ای دارد. اساساً تا درهای اقتصاد باز نشود عرضه خودرو افزایش پیدا نمی‌کند. طبق آمار در حد ۵۰ درصد ایرانی‌ها، خودرو ندارند. در این حالت، حداقل باید تولید و عرضه خودرو ۲ برابر شود تا بقیه ایرانی‌ها بتوانند خودرو داشته باشند. وقتی به آنجا برسیم، بعد می‌توانیم در مورد آن صحبت کنیم ولی فعلاً در ایران، عرضه قطره‌چکانی خودرو وجود دارد. البته شرکت‌های خودرویی ایران هم در مورد عرضه خودرو، شیطنت می‌کنند ولی ژنرال و لیدر اقتصادی ایران، قیمت دلار است. وقتی قیمت دلار بالا می‌رود، بازار خودرو اولین واکنش را نشان می‌دهد. وقتی دلار بالا می‌رود، قیمت‌ها در بازار آزاد افزایش پیدا می‌کند. البته وقتی افزایش دلار اتفاق می‌افتد، اولین تأثیر را خودرو می‌گیرد».
نوشته: یوسف ناصری
نظر شما چیست؟