برجام و صنعت خودرو ایران

پیشرانه – برجام و صنعت خودرو ایران ترکیب آشنایی است که چند سال قبل با امیدهای فراوانی دنبال شد و به جایی نرسید و حالا دوباره جدی شده است.

به گزارش وب‌سایت خبری «پیشرانه» عمر خودروسازی در ایران به دهه‌ها قبل باز می‌گردد. ایران زمانی کار خود را در این عرصه آغاز کرد که بسیاری از کشورهایی که امروز برای خود در صنعت خودرو جهان اسم و رسمی پیدا کرده‌اند، هنوز هیچ زیرساختی برای آغاز خودروسازی فراهم نکرده بودند. با این وجود مدیریت اشتباه و تصمیمات غلطی که در طول ده‌های گذشته گرفته شده، هر یک به سهم شرایط این صنعت را بسیاری دشوار کرده‌اند.

هرچند مسئولانی که در طول دهه‌های گذشته در این حوزه فعالیت کرده‌اند می‌توانند با افتخار از این بگویند که با وجود فشارها و مشکلات، خودروسازی در ایران همچنان ادامه پیدا کرده و امروز در ایران چند شرکت به شکل مجزا محصولات خود را به بازار عرضه می‌کنند اما سوال اصلی این جاست که آیا کشوری که از چند دهه قبل کار خود را این عرصه آغاز کرده، باید از محصولات امروزش و کیفیتی که دارند، راضی باشد؟ مقایسه صنعت خودروسازی ایران با کشوری مانند کره جنوبی به خوبی فاصله به وجود امده میان محصولات ایرانی و استانداردهای روز جهانی را نشان می‌دهد. در شرایطی که خودروهای کره‌ای توانسته‌اند نه تنها در آسیا که در سراسر جهان، برای خود مشتری‌هایی مطرح پیدا کنند، ایران نه تنها فضای صادرات خودرو ندارد که حتی اگر داشته باشد نیز جز با تخفیف در قیمت و پایین آوردن عمدی نرخ‌ها، ظرفیتی برای رقابت نخواهد داشت.

صرف نظر از این شرایط آنچه که امروز می‌تواند برای صنعت خودرو ایران چاره‌ای کلیدی باشد پاسخ دادن به این سوال است که چه باید کرد و راهکار اجرایی موجود چیست؟ یکی از اصلی‌ترین معضلات در طول تمام این سال‌ها حضور و دخالت دولت در عرصه‌های مختلف صنعت خودرو بوده است. از حمایت‌های بی چون و چرا از خودروسازان داخلی گرفته تا محدود کردن واردات که در سال‌های گذشته به ممنوعیت ختم شده و البته اصرار بر قیمت گذاری دستوری و مقاومت در برابر واقعی سازی قیمت‌ها، تنها بخشی از قصورات و تقصیراتی است که به گردن مدیران خودروسازی در تمام سال‌های گذشته است.

برای برون از چنین شرایطی، در کنار تلاش برای واقعی سازی قیمت‌ها یا کاهش فشارها برای جلوگیری از واردات، آنچه که اهمیت دارد استفاده از تجارب خارجی و مشارکت با شرکایی است که از نظر علمی و فنی از ایران جلوترند، تفکری که در سال‌های میانی دهه ۹۰، به دوگانه برجام و صنعت خودرو ایران ختم شد.

در دوره کوتاهی که برجام به اجرا در آمد، خودروسازان ایرانی نیز مانند دیگر بخش‌ها تلاش کردند با آغاز مذاکره با شرکت‌های آسیایی و اروپایی فضایی از مشارکت و سرمایه گذاری جدید در ایران را فراهم کنند، تلاشی که به طرح‌های پر سر و صدایی بدل شد و در مدتی کوتاه نمایندگان چند شرکت بزرگ خودروساز مانند پژو و رنو به ایران آمدند و حتی قراردادهایی را نیز نهایی کردند. با این وجود با روی کار آمدن ترامپ و اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران تمام این شرکت‌ها در فاصله‌ای بسیار کوتاه کشور را ترک کردند و عملا تمام این طرح‌ها به بن بست خورد.

آنچه که در همان زمان نیز کارشناسان صنعت خودرو بر آن تاکید می‌کردند و نادیده گرفته شد، تعهداتی بود که باید در زمان شعارهایی که با محوریت برجام و صنعت خودرو ایران داده می‌شد از اروپایی‌ها می‌گرفتند و نگرفتند. یعنی این شرکت‌ها با وعده‌های فراوان به ایران آمدند و از طرح‌های چند ساله و بلندمدت گفتند اما به راحتی کشور را ترک کردند و حتی غرامت یا خسارتی نیز نپرداختند. همین موضوع باعث شد خودروسازان ایرانی در سه سال گذشته، خودشان بمانند و جیب‌های خالی و طرح‌های بلندپروازانه‌ای که در نبود شرکای خارجی، هیچ یک امکان اجرا نداشتند.

در چنین بستری، با به پایان رسیدن دوره چهار ساله ترامپ، جو بایدن رقیب دموکرات او توانست در انتخابات به پیروزی برسد تا بار دیگر داستان برجام و صنعت خودرو ایران از سر گرفته شود. بایدن که معاون اول باراک اوباما بود و در زمان حضور آنها در کاخ سفید توافق هسته‌ای به امضا رسید، در تبلیغات انتخاباتی خود، وعده بازگشت به برجام را داد و همین امر باعث شد پس از بالا رفتن شانس پیروزی او در انتخابات، خیلی زود بازارهای مختلف اقتصادی در ایران از جمله خودرو به آن واکنش مثبت نشان دهند و در چند روز قیمت ها در چه بازار داخلی و چه در بازار خودروهای خارجی کاهشی شدند، هرچند این روند در روزهای بعد تا حدی متوقف شد اما در نهایت به نظر می‌رسد افق پیش روی صنعت خودرو در ایران در مقایسه با دوران ترامپ بسیار متفاوت شده است.

تحلیل گران بازار خودرو برای تحلیل شرایطی که پس از پیروزی بایدن و احیای دوگانه برجام و صنعت خودرو ایران سه سناریو را در سه شرایط زمانی بررسی می‌کنند. سناریو نخست به نظر می‌رسد که از چند روز قبل کلید خورده و اثرات خود را نمایان کرده است. بر این اساس در روزهای ابتدایی پیروزی بایدن، قیمت دلار کاهشی خواهد شد و به دنبال آن قیمت‌ها در بازار خودرو نیز تا حدی پایین می‌آید. اما آنچه که شاخصه اصلی این دوره است نه کاهش قیمت‌ها که کاهش خرید و فروش‌ها خواهد بود. به این ترتیب که چه خریداران و چه فروشندگان از بیم تغییرات جدی در شرایط بازار در ماه‌‌های آینده دست نگه می‌دارند و عملا معاملات بازار به عدد صفر نزدیک می‌شود، موضوعی که خود به عاملی برای کاهش قیمت‌ها نیز بدل می‌شود. البته در این بین تردیدهایی که ترامپ به نتیجه انتخابات وارد کرده – هرچند کمتر کسی به او شانسی در این زمینه می‌دهد – نیز عاملی برای توقف بازار خودرو خواهد بود.

دوره زمانی دوم بازار خودرو، به شش ماهه ابتدایی دولت بایدن بازمی‌گردد. در این دوران همه چیز شانس خوب پیش رفتن را دارد. در صورتی که دو طرف بار دیگر برای اجرایی شدن توافق هسته‌ای پای میز مذاکره بروند و برجام دوباره اجرایی شود، اوضاع بازار خودرو نیز تغییر خواهد کرد. در این حالت از سویی دولت دوازدهم به منظور آنکه کارنامه مثبتی از خود بر جای بگذارد تلاش می‌کند در مدتی کوتاه توافقات اقتصادی مختلفی را نهایی کند و از سوی دیگر شرکت‌ها نیز به منظور جا نماندن از رقیب تلاش می‌کنند در مدتی کوتاه، قراردادهایی را در عرصه خودرو به امضا برسانند.

سومین دوره از ریاست جمهوری بایدن، به پس از خرداد سال آینده و مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران باز می‌گردد. اینکه در ایران چه گروهی بر سر کار بیایند نیز در تحلیل آینده برجام و صنعت خودرو ایران بسیار مهم خواهد بود. اگر بنا بر تندروی و دشمنی با جهان باشد، احتمالا امکان اجرای برجام و تداوم توافقات اقتصادی نیز وجود نخواهد داشت و اگر همچنان حرف از تعامل و حفظ ارتباطات زده شود، می‌توان به آینده این صنعت امید داشت.

صرف نظر از اینکه در نهایت بایدن چگونه وعده خود را اجرایی کند و چه میزان از تحریم‌ها علیه ایران کاهش یابد، آنچه که بیشترین اهمیت را دارد، استفاده از تجارب مهم دوران برجام است. دورانی که هرچند بسیار پر امید شروع شد اما با بازگشت تحریم‌ها به نامیدی بدل گشت و امکان چیدن میوه‌های برجام هیچگاه برای صنعت خودرو فراهم نشد. این بار اگر بناست بار دیگر شرکت‌های اروپایی راه ایران را پیش بگیرند باید قراردادها طوری بسته شوند که نه تنها راه خروج برای آنها دشوار شود که حتی با جذب سرمایه گذاری مستقیم و حفظ آنها در ایران، باید تلاش کرد، همین شرکت‌ها را به عاملی برای جلوگیری از ایجاد تحریم‌های جدید علیه ایران به کار گرفت.

گفتنی است ما در «پیشرانه» همزمان به زمزمه های پیروزی بایدن بر ترامپ در انتخابات ایالات متحده آمریکا گزارشی با عنوان بایدن و صنعت خودرو ایران منتشر کرده ایم که می توانید مطالعه کنید.

خبرنگار: جواد هاشمی